ORTA ASYA

KIRGIZLARDA DÜĞÜN ADETLERİ

KIRGIZLARDA DÜĞÜN ADETLERİ

Cuuçu Cönötüü(Kız isteme):

Kırgızlarda kızı istemek için erkeğin aile büyükleri ,aile büyükleri yoksa köyün ileri geleni. anne – babası, abisi – ablası toplam 3 – 4 kişi gidebilir. Dünür olacak olan kişinin evine bir sepet doldurarak giderler. Sepetin içinde ekmek, şeker, tatlılar vb. olur.

Erkek tarafından gelen büyükler kızın anne ve babasıyla konuşurlar. “Sizde kız bar bizde bala bar, emi kızıñızga balabızdın köñülü tüşüp kalıptır. Kuday koşkon kuda, kudagıy bololu, emne deysiñer?” (Sizde bir kız var bizde de erkek var, kızınıza oğlumuzun gönlü düşmüş, Allah nasip ederse dünür olalım) derler. Eğer karşı taraf da razı ise râzılığını verirler, yok eğer kız oğlanı tanımıyorsa kızın annesi – babası önce görüşsünler sonra karar verelim derler. Buluşmaya kızı yengesi götürür. Kızla oğlan birbirlerini beğenirlerse ailelere bildirirler ve küpe takma günü belirlenir. (Küpe yüklendiği anlam itibarı ile Türkiye’deki yüzük ile aynıdır.) Eğer kızı babası erkek tarafının istediği zaman kızı vermeyi kabul etmezse erkek tarafı getirdiklerinin hepsini geri götürürler ve kız isteme işi biter.Söykö Saluu(Küpe Takma):Bundan sonra “Söykö Saluu” merasimi olur. Bunun için erkeğin aile büyükleri toplam5 – 6 kişi gidebilir. Küpe takmaya gelirken erkeğin anne ve babası küpe ile birlikte bir koyun ve sepet, kızın babasına gömlek, kalpak, cepken; annesine de gömlek, başörtüsü, aile büyükleri varsa onlara da kıyafet ya da kumaş, kıza kıyafet ve beyaz başörtüsü vb. getirirler. Kız tarafı razı oldukları için bunları kabul ederler. Sonra erkeğin babası yerinden kalkıp iki elini göğsünekoyarak “Kuldugum bar kudam” (Kulluğum sana dünürüm) der. Karşı taraf da “KuldugunKudayga” (Kulluğun Allah’a) der ve birbirine sarılarak dünür olurlar. Damadın ninesi ya daannesi artık kıza küpe takacaklardır. Küpe ve beyaz başörtüsü kızın sözlendiğiningöstergesidir. Kız kaynanasına üç defa eğilerek selam verir. Daha sonra hep birlikte gelin vedamat için dualar edilir.Erkek tarafının getirdiği sepet açılır, getirilenler bütün gelen komşulara ve akrabalaraikram edilir. Kızın anne ve babası erkek tarafının getirdiği koyunu keserek yemekler yaparlarve yapılan yemekler hep birlikte yenir. İki aile büyükleri arasında kalın(Başlık parası), çeyizde alınması gereken erkek ve kızın kıyafetlerinin kime ait olacağı, düğünde ne kadar büyükbaş ve küçükbaş hayvan kesileceği, düğün yemeği için kaç kilo pirinç, kaç kilo havuç, kaç litre yağ etirileceği, düğün tarihi gibi konular konuşulur. Kız tarafı da elinden geldiği kadar erkek tarafından gelenlere kıyafet verir. Böylece kız isteme tamamlanır.

Kız Evinde Yapılan Düğün (KIZ TOY(DÜĞÜN) VE PATA(DUA)TOY)

Belirlenen gün düğüne başlanır. Düğün ilk önce kızın evinde yapılmaya başlar.Düğüne erkek tarafı bir hafta önceden bir büyükbaş (at veya inek), en az sekiz koyun, bir keçi götürür. Buna “Küyöö Kelişi” (Damat Gelişi) derler. Evin önünde “Boz Üy(Kırgız çadırına verilen isim)” kurulmuştur. Düğüne damadın getirdiği büyükbaş hayvan kesilerek başlanır ve misafirler davet edilir. Düğüne önce komşular, akrabalar gelir. Gelen davetlilerin arasında akrabalar ve komşular hediyeleri ile birlikte gelirler. Misafirler yapılan yemekleri yerler, eğlenirler. Misafirler sıra ile yeni aileyi kutlayarak güzel sözler söylerler. Düğün eğlence ve müziklerle tamamlanır.

Kudalardı Sıyloo (Dünürleri Ağırlamak):

Damat ve arkadaşları kızın evine gelmeden önce “kuda – söök(Dünür)” eve gelir. Bunlar damadın annesi, babası, ablaları, teyzeleri, büyük annesi, büyük babasıolmak üzere yaklaşık 10 – 12 kişilik bir grup halinde gelirler. Bu misafirleri kızın annesi,babası ve büyükleri başka bir odada ayrı olarak misafir ederler. Bunlar için bir koyun kesilirve sofra kurularak yemek yenilir.

Toğuz Tabak:

Damadın annesi “toğuz tabak” (dokuz tabak) verir. Dokuz tabak içerisinde; ekmek, şeker, içecek, oyuncak, sabun, parfüm, tarak vs. olur. Her tabağın üstüne kumaş ve örtü konulur. Kumaşlar tabakları açacak olan kızın annesinin seçtiği akrabalar o kumaşları alırlar. Tabağın içindekiler düğüne gelenlere dağıtılır. Kız evinde bazı eğlenceler düzenlenir. Meselâ “tokmok(Düğüm şeklinde bağlanan başörtüsü), selkincek(Salıncak), ak çölmök(Beyaz değnek veya kemik bulmaca oyunu), kız kuumay(Kız kovalama)” oyunları gibi milli oyunlar oynanır.

Damadın Kız Evine Gelişi:

Damat ve 10 – 15 kişiden oluşan arkadaşları ile kız evine baba, anne ve akrabalarından daha sonra gelir. Damat eve gelince ilk önce arabadan inmez. Damat, arabadan kızın yengesi tarafından bahşiş verilerek indirilir. Buna “Göründük” adı verilir. Bahşişi alan damat arabadan iner ve arkadaşları ile birlikte akordeon eşliğinde şarkılar söyleyerek kız evine doğru ilerlerler. Damat ve arkadaşları kapıda bekleyen ve yol vermeyen kızın yengelerini itekleyerek içeri girmeye çalışırlar. Kızın yengeleri bunları yoruncaya kadar şarkı söyletmek için içeri almadan kapının önünü kapatırlar. Giriş kapısından geçtikten sonra artık damadın yolunu kapatmak yoktur. Kendileri için önceden hazırlanan odanın kapısında yaşlı bir kişi yatmaktadır. Buna “Kempir Öldü” denir. Yaşlının üzerinden atlayamayan damadın arkadaşları o yaşlıya ve gelinin yengelerine bahşiş vererek kapıyı açtırırlar ve odaya girerler. (Kırgız geleneklerine göre yaşlıların üzerinden asla atlanmaz. Bu çok büyük saygısızlık ve günah olarak bilinir.) Damat ve arkadaşları eve ayakkabıları ile girerler. Eğer ayakkabılarını çıkarırlarsa ayakkabılar kızın yeğenleri tarafından saklanır ve ayakkabı sahibi de ayakkabısını geri almak için bahşiş ödemek zorunda kalır. Aynı şekilde daha eve girmeden dışarıda şarkı söylerken damadın kalpağını alıp kaçabilirler. Bu durumda da sağdıç bahşiş vermek zorunda kalır.

Payandoz(Bir kilim veya kumaş parçası )Saluu:

Damat kayınbabanın evine ilk adım attığında yere payandoz serilir. Payandoz kapıya kızın yengesi tarafından serilir. Payandoza basmadan önce damat kızın yengelerine 3 kere eğilerek selam verir ve payandoza basarak eve girer. Damadın arkadaşlarının bu payandosa basmadan geçmeleri gerekmektedir. Damadın arkadaşları da içeri girdikten sonra damadın yengesi tarafından yere serilen bu payandoz alınır ve damadın evine götürülür.

Küyöö Baldardı Sıyloo:

Bir oda damat ve arkadaşları için hazırlanır. Bir koyun kesilir ve sofra hazırlanır. Bu odaya damat ve erkek arkadaşları ile gelin, gelinin yengeleri ve gelinin kız arkadaşları girerler. Damadın oturması için sofranın başköşesine yere bir döşek serilir.Döşek kadifeden değilse damat oturmaz, onu değiştirene kadar ayakta durur. Gelen misafirlerin ellerini yıkamaları için kızın yengesi tarafından su dökülür ve bahşişi alınır. Kızın başka bir yengesi tarafından oda tütsülenir (kötü gözlerden, nazardan ve kötü ruhlardan korumak amaçlı) ve yengesi bahşişini alır. Bundan sonra yemekler gelir ve yenilir.

Toğuz Sebet:

Damat için kız tarafı sepetler hazırlar. Sepetin en büyüğü kızın annesi tarafından hazırlanır. Bir koyun kesilip pişirilerek bu sepete konulur. Diğer sepetleri kızın yengeleri, ablaları, teyzeleri hazırlarlar. Damat tüm sepetleri satın alır. Daha sonra damadın arkadaşları koyun dışında kalan sepetleri kendi aralarında paylaşırlar. Koyun Zaks’ta(gelin alma konvoyu) yenilecektir.

Kiyit Kiygizüü:

Yemekten sonra “kiyit kiygizüü” başlanır. Yani iki taraftabirbirlerine hediyeler verirler. Hediye dağıtımı içerde olabildiği gibi kız evden çıkarkendışarıda da yapılabilir. Önce kızın yengesi tarafından damat giydirilir sonra damadın yengesi tarafından gelin giydirilir. Damat giysileri hemen giymez, arkadaşları gömleğe düğüm atarlar. Yengenin bu düğümü açması gerekmektedir. Daha önemlisi ise yengenin gömleğe sahip çıkarak bu düğümü hiç attırmaması gerekmektedir. Bu da yengenin marifetine bağlıdır. Damada şapka, takım elbise, gömlek, kazak, ayakkabı, çorap, mont veya palto giydirilir. Geline ise başörtüsü, şapka, gömlek, kazak, ayakkabı, manto giydirilir. Daha sonra damat ve gelinin anne babaları birbirlerine hediye verirler. Kadınlar için; başörtüsü, gömlek, hırka, milli ceket, mesh verilirken erkekler için; kalpak, gömlek, takım elbise, mesh gibi giysiler hediye edilir. Hediye dağıtımının sonunda dualar okunarak kiyit kiygizüü son bulur.

Kız Uzatuu(Kız verme):

Kız gelinliğini giyer, süslenir, bir odaya veya başka bir eve saklanır. Damat gelininsaklandığı odayı veya evi arar, bulamadığı zaman gelinin yengelerine bahşiş verir ve kızı alır. Bu an çok heyecanlıdır. Çünkü kız artık baba evinden ayrılacaktır. Burada kızın ağlaması gerekmektedir. Çünkü bu bir gelenektir. Eskiden kız evden çıkarken kızın annesi ve yengesi “koşok” (deyiş) söylerdi. Şimdilerde bu âdet pek kalmadı. Gelen misafirlerin hepsi kızı uğurlamak için kapıya çıkarlar. Kapıda dualar edilerek gelin baba evinden uğurlanır. Gelin herkesle vedalaştıktan sonra baba evinden ayrılır.

Zaks:

Zaks kız ile damadın düğün arabaları ile gezmesidir. Zaksa en az 10 araba ileçıkarlar. Zaksa daha çok kız tarafından katılan olmakla birlikte gelinin ve damadın ablaları, yengeleri, teyzeleri, arkadaşları katılırlar. Gezilen arabaları damat tarafı getirir, daha doğrusu damadın her iki arkadaşı bir araba getirir. Kız tarafından gelecekler bu arabalara bindirilirler. Kız evinden düğün arabalarıyla çıkarken o mahalledeki komşulardan gençler, çocuklar, orta yaşlı insanlar yola ip çekerek arabanın yolunu keserler. Kızın yengeleri ablaları yol kesenlere mendil, para, içecek türü şeyleri vererek yolu açtırırlar. Aynı şekilde damadın evine giderken de o mahalledekiler yolu kapatırlar. Buna “Zaks tosuu” derler. Arabayla gezilirken bir yerde durulur ve kızın annesi ve yengesi tarafından hazırlanan sepet ve kız evinden alınan koyun yenir. Bazı ailelerde düğün salonunda yapılacak düğüne gitmeden önce damadın akrabalarından biri küçük bir restoranda yemek ve eğlence düzenleyerek zaksa çıkanları misafir eder. Daha sonra düğün saati gelince arabalara binilerekakşam düğününün yapılacağı yere gidilir.

Erkek Evinde Yapılan Düğün (akşam eğlencesi):

Düğünün yapılacağı yer önceden süslenmiş, bir köşesine gelin, damat ve sağdıçlar için bir masa hazırlanmıştır. Sağdıçların bekâr olması gerekmektedir. Kız tarafına ve erkek tarafına salonun farklı bölgelerinden yer ayrılmıştır. Davetlilerin oturacağı masalara yenilmek üzere ikram edilecek yiyeceklerde servis yapılmış durumdadır. Bu serviste çerezler ve içecekler bulunmaktadır. Daha sonra sofraya çorba, kavurma ve pilav gelir. Düğünün yapılacağı düğün salonu veya restorana önce kız ve erkek tarafından davet edilen misafirler gelirler. Daha sonrazaksa katılan gelin, damat ve arkadaşları düğünün yapılacağı yere gelirler. Düğün yerine gelen damat, gelin ve sağdıçlar gelen misafirlere eğilerek selam verirler ve kendileri için hazırlanan yere geçerler. Böylece düğün başlar. Düğünü bir sunucu yönetmektedir. Düğünün arasında genç evlilere yüzük takılır. Yüzükler Ökül Ata ve Ökül Ene (Bir tür dünürcü diyebiliriz. Kırgız geleneğinde önemli bir yer tutar. Düğünün başındansonuna kadar iki aileyi bir araya getirirler. Bir nevi ikinci anne – baba gibidirler.) tarafından takılır. Gelen misafirler sıra ile ve gruplar halinde sahneye çağrılır. Sahneye çağrılan misafirler gelin ve damat için iyi niyet dileklerini dile getirirler, hediyelerini verirler ve oynarlar. Misafirler dileklerini söylerken gelin, damat ve sağdıçlar ayakta dinlerler. Bu şekilde tüm misafirler hediyelerini verip dileklerini dile getirdikten sonra düğün sona erer ve misafirler evlerine giderler. Gelin ve damat düğün bitiminde gelin arabasına bindirilir. Damadın ve gelinin yakın arkadaşları ile yakın akrabalardan birkaç kişi evli çifti evlerine götürürler. Eve gelen kız damat tarafından “göründük” adı verilen hediyeyi almadan arabadan indirilmez. Aynı şekilde damadın akrabaları da geline göründük vermeden gelini görmezler. Eve girmeden önce tekrar gelin için payandoz döşenir. Kayın annesi gelinin başına “beyaz başörtüsü” bağlar ve gelin kayın annesine eğilip selam verdikten sonra girer. Odanın bir köşesinden bir köşesine köşögö(Kızın çeyizi ile birlikte ince tülden veya görünmez pahalı desenli kumaştan yapılmış perde) çekilir ve gelin onun arkasına oturtulur. Gelini görmeye gelenler kumaş, başörtüsü, elbise vs. getirenleri de köşögönün üzerine asarlar. Damadın damattan büyük olan erkek akrabalarına yüzünü göstermeden onları evine çağırarak otko girdirene kadar kaçar. Gelininoturduğu odaya sep(Çeyiz) çetkirip gelenler (kız tarafından çeyiz ile gelen 9 – 12 kişi) otururlar. Odaya erkek tarafının erkek akrabaları geldiği zaman köşögö indirilir gelin de ardında kapalı yerde oturur. Köşögö 40 gün durur. 40 gün sonra kızın yengesi gelir köşögö kaldırmak için.

Çon Toy(Büyük düğün):

Bu düğün erkek tarafından yapılır. Düğüne erkeğin bütün akrabaları, komşuları vearkadaşları gelir. Bu düğünde akrabalar takacakları takıları, paraları, kalpak, gömlek, yelek, başörtüsü gibi eşyaları veya hediyelerini getirirler. Bu gelen hediyeler erkek tarafından düğünde harcanır. Gelen misafirleri erkek tarafı da at veya inek keserek ağırlar.

Gelin Gördü:

Düğün günü ve düğünün ertesi günü damadın akrabaları, komşuları veçevre halkı gelini görmeye gelmeye devam eder. Gelin gelen misafirlere eğilip selam verir. Buna “gelin gördü” adı verilir. Misafirler de hediyesini verirler. Gelin ve damat düğünden sonra 40 gün süresince akşamları evden dışarıya çıkmazlar.

Nike Tün(Nikâh Gecesi):

Gelinin damat evine geldiği günün gecesi nike tün olur. Molla (imam) gelir ve nikâh kıyılır. Nikâha ökül ata, ökül ene, kızın ve damadın yengeleri, arkadaşları katılır. Ökül ata “kübö” (şahit) olur. Bazen kübö ökül ata yerine arkadaşlardan da olur.

Otko Kirgizüü:

Evin bir odasında gelinin baba evinden getirilen çeyizleribulunmaktadır. Gelinin başına yüzünü kapatacak şekilde beyaz örtü örtülür ve gelinin yüzü belli olmaz. Buradaki amaç gelin kayın atası (kayın baba), kayın biraderleri gibi evin kendinden yaşça büyük diğer erkeklerine görünmemektir. Kayın baba ve kayın biraderler gelin onlardan yüzünü saklamaması için gelini kendi evine çağırır bir hediye verir ve koyun keserek misafir ederler. Buna “otko kirgizüü” adı verilir. Bunda amaç yabancı olan gelinin artık aileden biri olduğunun kabulü ve tescilidir. Daha sonra damadın diğer akrabaları da gelini davet ettikleri zaman otko kirgizüü hazırlarlar ve hediyelerini verirler.

Ata (Baba) Gördü:

Düğünden bir müddet sonra kızın babası kızını görmek için gelir. Baba yanında çeşitli hediyelerle birlikte gider. Babayı misafir ederler ve babanın şerefine bir koyun kesilir.

Törkülötüü:

Düğünden 3 – 4 ay geçtikten sonra gelin baba evine götürülür.Beraberlerinde bir koyun ve bir sepet götürülür. Kızın ailesi de getirilen koyunu keserler ve gelen misafirlere ikram ederler. Bu zamana kadar kız baba evine gitmez.

www.dugundernek.org

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.